PAVILJON SERBIA U RIMU 1911.: modernizam, arhitektura i rana ideja jugoslovenstva

PROLOGOMENI (…) Rimski paviljon arhitekte Petra Bajalovića, projektovan u bliskoj saradnji sa skulptorom Ivanom Meštrovićem, označava sledeće: Prva je građevina koja materijalizuje ideju jugoslovenstva. U tom delu možemo tražiti najavu moderne arhitekture buduće Jugoslavije. Arhitektura Paviljona predstavlja prvo odstupanje od srpsko-vizantijskog stila s kojim se Srbija pojavljuje izvan sopstvenih granica i primer je novog načina državnog predstavljanja Srbije u inostranstvu. Paviljon, zajedno sa delima Kosovskog i Markovog ciklusa izloženim u njemu, bio je nov, angažovan način da se umetnošću i arhitekturom utiče na društvo i politiku i menja ih. Način na koji je Paviljon nastao mogao bi se definisati aristotelovskim pojmom entelehija.[1] To je bio jedinstven momenat materijalizacije idealnog jugoslovenstva u arhitekturi i umetnosti, koje će se ponoviti još samo posle Drugog svetskog rata, u vreme izgradnje i obnove Jugoslavije nakon 1945. godine. Paviljon „Srbija“ je skulptoru Ivanu Meštroviću poslužio kao arhitektonski model 1:1 i uzor za stvaranje monumentalne makete „Kosovskog hrama“, kasnije poznatog kao „Vidovdanski hram“.[2] Paviljon predstavlja polazište za istraživanje čitavog kasnijeg Meštrovićevog arhitektonskog opusa, kao i njegove uloge u stvaranju Kraljevine SHS 1918. godine, odnosno u stvaranju Jugoslavije i njene nove umetnosti i kulture. Paviljon je izvanredan primer komplementarnosti arhitekte i skulptora. Ukazuje na nove odnose različitih profesija u procesu stvaranja arhitekture, što će karakterisati čitav XX vek i Modernu u odnosima forma-funkcija-konstrukcija. To radikalno menja i vrednovanje uloge i doprinosa arhitekte Petra Bajalovića. Paviljon je paradigma jugoslovenskog kulturnog prostora u umetnosti i arhitekturi Fragment iz knjige